„Nie rozumiem, co do mnie mówisz… Nie potrafię tego powiedzieć…”

Udar mózgu zawsze prowadzi w większym lub w mniejszym  stopniu do niepełnosprawności zarówno w sferze ruchowej, jak i mentalnej.  Według dostępnych statystyk ok. 80% udarów mózgu towarzyszą  zaburzenia komunikowania się pod postacią afazji.

Czym jest afazja

Afazja jest zaburzeniem, którym interesuje się wiele dyscyplin naukowych. Zajmują się tym zagadnieniem filolodzy, psycholodzy, logopedzi – dlatego też w literaturze można natknąć się na wiele definicji i podziałów afazji. Na potrzeby naszych rozważań przyjmiemy definicję opracowaną przez WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), według której afazja przejawia się jako zaburzenie poszczególnych funkcji językowych, na skutek którego dochodzi do dysfunkcji  w zakresie komunikacji z innymi ludźmi, co z kolei prowadzi do powstania stanu niepełnosprawności spowodowanego izolacją społeczną, utratą ról społecznych, itp. Przekładając to na bardziej przystępny język – osoba, która posługuje się mową, komunikuje się, a na skutek przebytego udaru traci tę umiejętność. Przejawia się to zarówno w kwestii rozumienia tego, co mówimy (czyli odbierania komunikatów językowych), jak również  tego, w jaki sposób osoba po udarze chce wypowiedzieć swoje myśli (czyli produkowania wypowiedzi językowej). Zaburzenia komunikowania się, które są skutkiem udaru, mogą również dotyczyć zaburzeń czytania, pisania, rozumienia gestów. Jak widać, jest to bardzo szeroki problem i zawsze wymaga  terapii neurologopedycznej (logopedycznej) i/lub neuropsychologicznej (psychologicznej).

Podział afazji

W literaturze powstało wiele podziałów afazji, jedne za podstawę typologii brały pod uwagę lokalizację uszkodzenia mózgu (np. skroniowa, wzgórzowa, itp.), inne – objawy, które dominują (motoryczna, sensoryczna). Najprostszym podziałem  jest tzw. kliniczny podział afazji:

1. Afazja motoryczna (ruchowa) – uszkodzenie dotyczy głównie okolicy czołowej, gdzie jest zlokalizowany ośrodek ruchowy mowy (Brocka), problemy pacjenta związane są głównie z tworzeniem wypowiedzi – zwykle porozumiewa się pojedynczymi wyrazami lub prostymi zdaniami, „przekręca” nazwy przedmiotów, ma trudności z czytaniem i pisaniem, mowa jest niepłynna, urywana; może być trudność w rozumieniu mowy innych osób, np. poleceń („Podaj kubek”, „Daj mi długopis”, itp.);
2. Afazja sensoryczna (czuciowa) – uszkodzenie przeważnie zlokalizowane jest w okolicy skroniowej, gdzie jest czuciowy ośrodek mowy (Wernickego), problemy pacjenta  polegają przede wszystkim na rozumieniu mowy innych; pacjent zazwyczaj potrafi wypowiadać się bardzo płynnie, mówi dużo, ale mowa zupełnie nie potrafi odzwierciedlić sytuacji, pełno w niej dziwnych wyrazów, tzw. neologizmów, mowa zwykle określana jest jako „pusta”, „żargon afatyczny”, itp.; pacjent nie potrafi pisać „pod dyktando”, ponieważ nie rozumie mowy, która do niego dociera, odbiera ją jako ciąg dźwięków, które nie niosą za sobą żadnego znaczenia (potocznie można to porównać do słuchania obcego języka – słyszymy słowa, zdania – ale nie wiemy co one oznaczają), dlatego też słysząc ,np. „Podaj mi kubek” – czuje się zagubiony, bo nie wie, czego tak naprawdę chce rozmówca;
3. Afazja amnestyczna (nominacyjna) – jest to stosunkowo lekka postać afazji, dokładnie nie jest poznana lokalizacja uszkodzenia; pacjent ma głównie trudności z przypominaniem sobie nazw, dotyczy to nazywania przedmiotów, czynności, kolorów; trudności widać w mowie potocznej, która zwykle jest niepłynna, bo pacjent poszukuje brakującego słowa i robi przerwy w wypowiedzi; pismo i czytanie są zaburzone w niewielkim stopniu, tak samo jak rozumienie mowy innych;
4. Afazja całkowita (czuciowo-ruchowa) – lokalizacja uszkodzenia jest rozległa, zwykle dotyczy całej półkuli mózgu, obejmuje okolicę czołową, skroniową, ciemieniową; jest to ciężka postać afazji, która dotyczy zarówno zaburzenia rozumienia, jak i nadawania mowy.

Każdy rodzaj afazji powoduje upośledzenie komunikowania się z otoczeniem i wymaga wdrożenia terapii. Należy pamiętać również, że afazja jako zaburzenie językowe pojawia się także po urazach czaszkowo-mózgowych, w przypadku chorób nowotworowych, w procesach neurozwyrodnieniowych  (choroba Alzheimera, otępienie czołowo-skroniowe, inne typy otępień).

Postępowanie przy afazji

Postaramy się przybliżyć Państwu każdą z tych postaci i wskazać sposoby postępowania, aby ułatwić porozumiewanie się z podopiecznym.  W każdym przypadku konieczna jest konsultacja i praca pod kierunkiem specjalisty.

Autor artykułu: Tatiana Lewicka